Konferencja EUSEA, 14-15 maja 2025 r., Las Palmas, Hiszpania

Tematykę tegorocznej konferencji EUSEA można by podsumować następującym zdaniem: ocean różnorodności geograficznej i kulturowej oraz ocean ciekawości, potrzeb i lęków społeczeństw przemierzamy na solidnym pokładzie nauki napędzanym żaglami naszej wiedzy i krytycznego myślenia.

Organizatorem konferencji było Centrum Badawcze z La Palmy (La Palma Research Centre) oraz Centrum Kongresowe Gran Canaria (Gran Canaria Convention Bureau). Nad sprawnym przebiegiem konferencji, w której uczestniczyło 114 osób z ponad 20 krajów, czuwała Ariadna Ortega Rodríguez, kierowniczka ds. komunikacji z Centrum Badawczego z La Palmy. Współorganizatorem i gospodarzem konferencji było założone w 1999 roku w Las Palmas Muzeum Nauki i Technologii Eldera (Elder Museum of Science and Technology). Muzeum wzięło swoją nazwę od firmy żeglugowej Elder Dempster Lines, pierwotnych właścicieli budynku, w którym obecnie mieści się muzeum. Firma, założona w 1878 roku przez dwóch szkockich przedsiębiorców żeglugowych, Alexandra Eldera i Johna Dempstera, przewoziła banany z Gran Canarii do Wielkiej Brytanii.

Pierwszy i jeden z najciekawszych wykładów całej konferencji wygłosiła Nayra Rodríguez Eugenio (na zdjęciu powyżej) – astrofizyczka, popularyzatorka nauki z Instytutu Astrofizyki Wysp Kanaryjskich (Instituto de Astrofísica de Canarias – IAC). Nayra urodziła się i wykształciła na Teneryfie. W swoim wystąpieniu mówiła m.in. o tym, że mimo iż na Wyspach Kanaryjskich zlokalizowane są jedne z najbardziej prestiżowych obserwatoriów astronomicznych na świecie, to wśród lokalnej młodzieży występuje niepokojący brak zainteresowania dziedzinami STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics, czyli nauką, technologią, inżynierią i matematyką). W czasach, w których zaangażowanie społeczeństwa w naukę ma duże znaczenie, ten rozdźwięk stanowi poważne zagrożenie dla trwałości ośrodków badawczych Wysp Kanaryjskich i rozwoju nauki w tym regionie.

Chcąc temu zaradzić Nayra Rodríguez Eugenio próbuje zmienić postrzeganie nauki na Wyspach z odległej i abstrakcyjnej na namacalną i inspirującą. Czyni to poprzez humanizacjię nauki, prezentując stojące za badaniami realne osoby. Twierdzi, że należy umożliwiać młodzieży zaangażowanie w konkretne badania naukowe, bo może to rozpalić w nich ciekawość świata i pasję do nauki. Należy też wspierać edukatorów w ich pracy na rzecz rozbudzania zainteresowania STEM poprzez m.in. wyposażanie ich w przydatne ku temu zasoby. Nayra jest koordynatorką projektu edukacyjnego PETeR, który umożliwia hiszpańskim uczniom prowadzenie własnych badań nad Wszechświatem przy użyciu profesjonalnych teleskopów robotycznych. Koordynuje również inicjatywę wspierającą kobiety pracujące w astronomii Talk to Them: Women in Astronomy oraz kieruje międzynarodowym kursem szkoleniowym dla nauczycieli Astronomy Adventure in the Canary Islands. Powyższe przykłady działań mogą być inspirujące dla edukatorów i komunikatorów nauki w innych krajach, w których także obserwuje się zmniejszenie zainteresowania dziedzinami STEM.
W ciągu dwóch dni konferencji odbyło się kilka sesji wystąpień. Oto skróty najciekawszych wystąpień.
Sarah-Beth Bradley (Wydział Nauk Biologicznych i Chemicznych Uniwersytetu w Galway, Irlandia) omówiła program szkolenia dla osób pracujących z młodzieżą, który zapewnia zrównoważony i sprawiedliwy dostęp do nieformalnej edukacji naukowej. Poprzez praktyczne zajęcia z zakresu STEM sprzyja zaangażowaniu młodych uczestników, zwłaszcza tych pochodzących ze społeczności o ograniczonym dostępie do edukacji. Działania prowadzone są w ramach projektu „Cell EXPLORERS” (więcej: www.cellexplorers.com/ ).
Georgia Mitrousia (Rothamsted Research, Wielka Brytania) mówiła o roli rolników we wzmacnianiu komunikacji między nauką a społeczeństwem. Rolnicy odgrywają kluczową rolę w podejmowaniu globalnych wyzwań, takich jak bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważony rozwój. Ich doświadczenia z życia codziennego ukazują rolę nauki w rozwiązywaniu globalnych problemów przekraczających granice kulturowe i geograficzne.

O cyberbezpieczeństwie i sposobach edukowania heterogenicznych grup w tej dziedzinie mówiła Andrea Ruffing (Centrum Helmholtza ds. Bezpieczeństwa Informacji CISPA, Niemcy). Uczestnicy, podejmując wyzwania takie jak zagadki, łamigłówki i inne praktyczne zadania, współpracują i wykorzystują swoje mocne strony do rozwiązywania problemów dotyczących cyberbezpieczeństwa (więcej: www.cispa.de/en/cysec-lab).

Shane Bergin (University College Dublin, Irlandia) swoje wystąpienie zatytułował: „Wyścig o zaufanie – jak skandale i kontrowersje wpływają na zaufanie do nauki”. Opierając się na serii podcastów „The Trust Race”
(kliknij by dowiedzieć się więcej) opowiedział o złożonych relacjach między nauką, wiedzą ekspercką, polityką i zaufaniem. Próbował odpowiedzieć na pytanie: czy nauka jest wiarygodna? A także: jak budować zaufanie do wiedzy eksperckiej aby sprostać krytycznym wyzwaniom globalnym, takim jak zmiana klimatu, utrata bioróżnorodności, pandemie, czy sztuczna inteligencja.

Rebecca Wilson (Research Ireland, Irlandia) przedstawiła projekt angażujący młodych irlandzkich odbiorców (w wieku 16–30 lat), a mający na celu zwalczanie dezinformacji szerzonej w Internecie. W wystąpieniu zatytułowanym: „Gdzie o tym słyszałeś? – na TikTok” opowiedziała o nawiązaniu trwałych relacji z influenserami z mediów społecznościowych, którzy wspierają komunikatorów nauki w rozpowszechnianiu treści opartych na dowodach naukowych.

Serge Haan, Nicole Paschek i Oliver Glass (Uniwersytetu Luksemburski) mówili o barierach, jakie naukowcy napotykają podczas kontaktów z opinią publiczną, w tym o ich poczuciu nieprzygotowania do sprostania wyzwaniom związanym z komunikacją naukową. Naukowcy często potrzebują znacznej odwagi i odporności, aby nawiązać kontakt z opinią publiczną, politykami, czy mediami, a potencjalny sceptycyzm, czy nawet wrogość, dodatkowo komplikują sprawę. Serge, Nicole i Oliver zaproponowali projekt DESCOM, w którym opracowano modułowy program szkoleniowy dla doktorantów, łączący wiedzę koncepcyjną z praktycznym szkoleniem. Kieszonkowy przewodnik do programu można znaleźć na stronie www.uni.lu/life-en/descom/course/. Bardziej zainteresowani mogą sięgnąć po praktyczną i zabawną książkę „50 essentials on science communication” czyli „50 podstawowych informacji na temat komunikacji naukowej” (link do książki w formacie pdf: science communication guide). Książka jest skierowana do naukowców budujących swoją karierę oraz wszystkich osób, które chcą postawić pierwsze kroki w dziedzinie komunikacji naukowej. Doświadczeni międzynarodowi autorzy zajmujący się tą tematyką dzielą się w książce swoimi przemyśleniami i doświadczeniami.

Enda O’Connell (Uniwersytet w Galway, Irlandia), Megan Depinna (Foroige National Digital Team, Irlandia) opowiedziały o realizowanym w Irlandii od 2013 roku projekcie „ReelLIFE SCIENCE”, proponującym bardzo ciekawe działania edukacyjne bez konieczności wychodzenia z domu (więcej: reellifescience.com/about/). „ReelLIFE SCIENCE” to program edukacyjny i jednocześnie konkurs, w którym zachęca się młodych ludzi z Irlandii do dzielenia się swoją pasją do nauki, (a zwłaszcza nauk ścisłych) poprzez nakręcenie i wysłanie na konkurs krótkiego, trzyminutowego filmu na wybrany przez siebie temat naukowy. Dzięki zdalnemu zaangażowaniu udział w projekcie nie tylko rozwija umiejętności komunikacyjne i cyfrowe jego uczestników, ale także umożliwia start w konkursie wszystkim, nawet tym z najodleglejszych zakątków kraju. Poniższa wypowiedź 11 letniego Aoighina świadczy o tym, że udział w konkursie może mieć wpływ na przyszłe życie jego uczestników poprzez rozwijanie ich zainteresowań i ambicji.

ReelLIFE SCIENCE sprawia, że znacznie bardziej interesuję się nauką. Być może dzięki temu konkursowi w przyszłości zostanę największym naukowcem na świecie”. (Aoibhin, 11 lat, Sligo).
Od 2013 roku ponad 30 000 młodych ludzi stworzyło w ramach projektu ponad 3000 filmów oglądanych na całym świecie, co świadczy o ogromnym sukcesie „ReelLIFE SCIENCE”. Konkursowe filmy można zobaczyć tutaj: www.youtube.com/ReelLifeScience.

Jedna z ciekawszych sesji miała tytuł : „Nauka i demokracja: czy zaangażowanie społeczne ma znaczenie?”

trakcie sesji, mającej charakter dyskusji wszystkich uczestników konferencji, próbowano odpowiedzieć na pytanie: czy osoby zajmujące się komunikacją naukową i zaangażowaniem społecznym w naukę aktywnie kształtują relacje między nauką a demokracją? Aż 61% uczestników konferencji odpowiedziało „tak” na pytanie: czy zaangażowanie społeczne ma znaczenie w kształtowaniu demokracji? (patrz: diagram powyżej).

Pozostając w głębokim przekonaniu o tym, że nauka stanowi siłę napędową demokratycznych społeczeństw, omówiono sposoby budowania zaufania do nauki oraz uzasadniono potrzebę wywierania przez naukę wpływu na politykę. Wyniki sesji dotyczącej relacji nauka-demokracja będą podstawą formalnego oświadczenia EUSEA, w którym zostanie omówiona rola zaangażowania w naukę w kształtowaniu polityki publicznej oraz jak może ono wspierać demokrację i zaufanie do nauki. Wyniki będą również stanowić podstawę strategicznego planu działania EUSEA na przyszłość.

W drugim dniu konferencji odbyło się Zgromadzenie Ogólne EUSEA. W raporcie rocznym pokazano diagram zawierający informacje o aktualnych członkach EUSEA – wg kraju (po lewej) i wg kategorii (po prawej).

W czołówce znalazły się Niemcy, Irlandia i Wielka Brytania. Tuż za podium uplasowały się Włochy. Jeśli chodzi o kategorię to najwięcej członków EUSEA stanowią uniwersytety i szkoły wyższe.
W raporcie omówiono także zakończony już, a zainicjowany w 2022 roku przez Komisję Europejską i projekt „MLE” (Mutual Learning Exercise – Praktyki Wzajemnego Uczenia się). W ciągu ostatnich 16 miesięcy przedstawiciele ośmiu krajów członkowskich EUSEA brali udział w intensywnym badaniu zaangażowania społeczeństw w badania naukowe i innowacje. Dzielono się sprawdzonymi, dobrymi praktykami i przestrzegano przed tym, co się sprawdziło. W kwietniu 2025 r. opublikowano ostateczny raport i zestaw zaleceń wypracowanych w ramach projektu. Raport można znaleźć na stronie: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/875850ec-68c2-11ee-9220-01aa75ed71a1/language-en.

Odbyły się też wybory do Zarządu EUSEA. Po dwóch latach pracy w Zarządzie Andrea Brunello (University of Trento) ponownie kandydował i został wybrany na kolejną kadencję. Podjęto decyzję o poszerzeniu Zarządu o kolejną osobę i w jego skład weszła Sara Verstraeten (KOI, Belgia).
Obecnie w skład Zarządu EUSEA wchodzą więc (na zdjęcie od lewej): Sara Verstraeten (KOI, Belgia), David Price (Science made simple), Andrea Brunello (Arditodesio & University of Trento), Maria Hagardt (Swedish Research Council), and Kenneth Skeldon –Prezydent EUSEA (University of Glasgow). Na zdjęciu brakuje Rony Ben-Chaim (Bloomfield Science Museum Jerusalem), która uczestniczyła w konferencji zdalnie.

Wzruszającym momentem konferencji było pożegnanie Annette Klinkert (na zdjęciu powyżej), która po ponad dziewięciu latach bycia Dyrektorką Generalną EUSEA zrezygnowała z tej pozycji ze względu na nowe zobowiązania. Annette powiedziała: „Kiedy zastanawiam się nad minionymi latami spędzonymi w EUSEA, moje serce przepełnia wdzięczność. Od momentu wspólnego wyruszenia w rejs w 2016 roku ta podróż przyniosła inspirację, współpracę i niezliczone, wspólne odkrycia. Była to niezapomniana podróż, która ukształtowała mnie zarówno zawodowo, jak i osobiście. EUSEA nigdy nie była dla mnie tylko organizacją – była społecznością pełnych pasji, wizjonerskich ludzi, którzy wierzą w siłę zaangażowania społecznego i komunikacji naukowej. Praca z wami wszystkimi była dla mnie ogromnym przywilejem i prawdziwą radością. Chociaż nie będę już stała na czele organizacji, zawsze pozostanę częścią rodziny EUSEA — kibicując z pokładu i gotowa do pomocy w razie potrzeby. Dziękuję za zaufanie, pracę zespołową i wspaniałe wspomnienia.”

Cała społeczność EUSEA serdecznie podziękowała Annette za jej wieloletnią pracę, dzięki której EUSEA stała się prężną, profesjonalnie zarządzaną organizacją o mocnej pozycji międzynarodowej. Życzono też Annette sukcesów w jej nowej roli Dyrektorki Zarządzającej organizacji COLOURS European University Alliance oraz w jej bieżącej pracy na rzecz city2science. Konferencja EUSEA w 2025 roku była bardzo intensywna, pełna sukcesów i, jak zwykle, wydała się za krótka. Jej wyjątkowa lokalizacja w jednym z najbardziej oddalonych regionów Europy zapewniła uczestnikom okazję do lepszego zrozumienia perspektyw i doświadczeń w różnych środowiskach geograficznych, w szczególności na terytoriach odizolowanych, jakimi są odległe wyspy.

Oczywiście, konferencje EUSEA poświęcone są nie tylko wzajemnemu uczeniu się i dzieleniu się nowymi pomysłami, ale także sprzyjają nawiązywaniu nowych kontaktów i podtrzymywaniu starych relacji. Konferencja na Gran Canarii, dzięki bogatemu programowi umożliwiającemu bliskie, nieformalne spotkania jej uczestników, nie była więc wyjątkiem.

Przygotowała: Barbara Cader-Sroka